Serebral Palsi ve Ergonomi

Ergonominin Ergoterapide Yeri

Ergoterapi, bireylerin günlük yaşamdaki bağımsızlığını ve toplumsal katılımını artırmak için anlamlı ve amaçlı aktiviteleri kullanan ve müdahale sürecinde kişi merkezli bir sağlık meslek grubudur. Ergoterapistler herhangi bir nedenle günlük yaşamda bağımsızlığı etkilenmiş ve/veya toplumsal katılımı kısıtlanmış kişiler ile çalışırlar (Amerikan Ergoterapi Derneği [AOTA], 2011; Santoyo, 2011).

Ergoterapistler tarafından engelli bireyin ailelerine de günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlıkları, günlük yaşamın düzenlenmesi, okul katılımının güçlendirilmesi ve çocukların becerilerinin ebeveynler tarafından nasıl desteklenmesi gerektiği konularında danışmanlık hizmeti verilmektedir. Klinik uygulamalar kapsamında çocuğun durumu, kişisel özellikleri ve çevresi göz önünde bulundurularak birey merkezli uygulamalar gerçekleştirilir. Erken dönemden itibaren çocukların gelişimlerinin takip edilmesi ve aktiviteleri gerçekleştirebilmeleri için gerekli becerilerin kazandırılması üzerine çalışmak ergoterapistlerin hedeflerindendir.

Ergonomi, kişinin ihtiyaçlarına yönelik çevrenin düzenlenmesidir. Özellikle serebral palsili çocukların günlük yaşam aktivitelerine katılımlarını kolaylaştırmada ergonomi önemli bir faktördür. Bireylerin ev, okul ve diğer çevrelerin analizi yapıldıktan sonra uygun modifikasyonlar sağlanmaktadır (Pedretti L. W., Pendleton H. M., Schultz-Krohn W. Pedretti’s Occupational Therapy: Practice Skills for Physical Dysfunction. 2006).

Serebral palsili bir çok çocuk farklı derecelerde hareket kısıtlılıkları yaşarlar. Öncelikle çocuğun bireysel ihtiyaçları, yaşadığı çevrenin gözden geçirilmesi ve değerlendirilmesi oldukça önemlidir. İlk değerlendirme genellikle, muskuloskeletal muayene, kaba ve ince motor becerilerde hareket değerlendirmesi, aile-çocuk ilişkisi, çevresel analiz, kognitif ve sensorimotor faktörler, günlük yaşam aktiviteleri analizi ve öngörülen ekipman ile etkileşimi içermektedir. Asistif teknolojiler, ergonomik tasarımlar ve çevresel düzenlemeler serebral palsili bireylerin hareket kısıtlılıklarını iyileştirmede ve geliştirmede oldukça önemli bir yer tutmaktadır (The Assistive Technology of 2004).

Dünya Sağlık Örgütü tarafından, bireyin fiziksel ve sosyal çevre ile etkileşimi şeklinde tanımlanan fonksiyon, belirli bir çevre içerisinde gerçekleşir. Her ne kadar ergoterapistler ve fizyoterapistler farklı çevresel koşullarda bireylere kazandırdıkları becerileri günlük yaşam aktivitelere entegre etmeyi hedefleseler de genellikle yardımcı bir ekipmanı, ev ve okul içinde birey için gerekli ergonomik düzenlemeleri müdahale planı içerisinde yer vermektedir.

Serebral Palsi ve Ergonomik Düzenlemeler

Oturma Pozisyonu

Oturma pozisyonu, günün büyük bir çoğunluğunu oturarak geçirmek zorunda kalan ve bu pozisyonda mobilite, oyun ve fonksiyonel aktiviteleri gerçekleştiren serebral palsili çocuklar için oldukça önemlidir.

Sandalye veya koltuğun derinliği, yüksekliği, arka sırt desteği, kol destekleri, pelvis ve ekstremiteler için sabitleyiciler, baş kontrolü için çeşitli seviyelere göre uyarlanan destekler her çocuk için kişisel olarak ayarlanmaktadır. Düzeneğin yüksekliği; çocuğun dizleri 90ᵒ fleksiyonda ve ayakları yüzeye tam temas edecek şekilde belirlenmelidir. Adaptif oturma düzeneklerinde pelvis kemeri kullanarak oturtulan çocuk, ayaklarını koyabileceği, kalça ve dizlerin 90ᵒ olacak şekilde pozisyonlamasında bir blok ya da taburenin kullanılmasıyla posterior pelvik tiltin önlenmesi, gövdenin dik pozisyonunu sağlayıp kifoz ve skolyozu önleme ayrıca çocuğun postüral kontrolüne yardımcı, kalça abduksiyon kemeri ve gövde destek bandı kullanılması stabilizasyonda etkili olmaktadır. Bu ergonomik düzenleme ile çocuğun baş kontrolü ve üst ekstremitelerin daha fonksiyonel olması sağlanmaktadır.

Transferler ve Yardımcı Teknolojiler

Serebral palsili çocuklarda hem çocuğun günlük yaşamda bağımsızlığı hem de bakım verenin bedensel sağlığı için transfer tekniklerinden bahsedecek olursak; yataktan sandalyeye, sandalyeden yatağa yüzey yükseklikleri farklı veya ikisinin arasındaki boşluk genişse tekerlekli sandalyeden kayma tahtası ile transfer iki sandalye arasına çapraz yerleştirilip sağlanır. Kayma tahtası, plastik veya tahtadan yapılır. Transfer sırasında kalça altına konmakta ve bir yüzeyden diğerine geçerken köprü görevi görmektedir. Aynı zamanda küvete transferler için yine transfer tahtası ya da küvet taburesi kullanılabilir. Bu durum özellikle diparazi ya da hemiparazi grubunda çocuğun bağımsızlığını kazanmasında kullanılabilecek bir tekniktir. Aynı zamanda bakım verenin, çocuğu kaldırırken fiziksel zorlanmasını önlemektedir.

Küvet üstüne, küvetin yada duşun yanına tutunma barı yerleştirilebilir. Küvetin ya da duş zeminine kaymayan mat ya da yapışkan malzeme yerleştirilebilir. Universal cuff’a tarak ve diş fırçası monte edilebilir. Küvet/tuvalet barları kalıcı veya portatif olabilir. Tuvalet barları sabittir ve güvenlik açısından sabit olmaları oldukça önemlidir.

Beslenme aktivitelerinde yapılan, bileğin stabilizasyonunu sağlamak için bilek splinti, kaymaz tepsi, uyarlanabilir yemek kapları, sapı kalınlaştırılmış veya universal cuff takılan çatal-kaşık gibi ergonomik tasarımlar ve kişiye özel uyarlamalar sayesinde aktivite daha güvenli ve rahat bir şekilde sağlanabilmektedir.

Yazmayla ilgili primer problem, kağıt ya da kitabın stabilizasyonudur. Bu problem, klipsli masa, Dycem gibi kaymayan yüzey veya masaya kağıdı yapıştırmakla çözülebilir. Bazı serebral palsili çocuklarda kağıdı pasif olarak stabilize etmek için, etkilenmiş kol kağıt üzerine pozisyonlanabilir. Kitap okurken, yazı yazarken kitap veya kağıdı stabilize etmek için kitap tutacakları kullanılabilir veya çocuk rahat bir sandalyede otururken yumuşak bir yastık, kitabı kolayca stabilize edebilir. Diğer görülen problem ise kalem tutmadır. Bu durumda ergoterapistler çeşitli kalem tutma aparatı ve el bileği pozisyonuna göre uyarlanmış yardımcı aparatlar ile serebral palsili çocuğun aktiviteye katılımını sağlayabilir.

Ev dışı tekerlekli sandalye kullanımında uyarlanmamış çevresel engellerin söz konusu olduğu durumlarda, montaj gerektirmeyen, portatif yapısı olan hazır rampayı bakım veren, gerekli olan yerlerde açıp merdivenler üzerine sererek kullanabilir, kullanılmadığı zamanlarda katlayıp muhafaza edebilir.

Etkilenmiş tarafı daha belirgin olan serebral palsi gruplarının giyinme-soyunma becerilerinde bağımsızlıklarını sağlamaya yönelik tek el kullanma teknikleri kullanılabilir. Genel kural olarak kıyafetler giyilirken daha fazla etkilenmiş el ile başlanırken; soyunma aşamasında etkilenen el sonraya bırakıldığında daha kolay bir şekilde beceri tamamlanabilmektedir.

Sonuç olarak, ergonomi; bireyin fiziksel, psikososyal ve hatta kültürel yönlerinin bütüncül bir şekilde ele alınması, kısacası bireyin yaşamında zorlayıcı ve olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılması veya sınırlandırılmasına yönelik bütün çabalardır. Ergoterapistler ergonomiye özgü, anatomi, fizyoloji ve aktivite analizi alanındaki bilgi ve becerileri ile bireyin ihtiyaçlarını değerlendirir, gerekli çözümleri belirler, uygular, eğitim verir ve sonuçları değerlendirir. Böylece bireylerin günlük yaşam aktivitelerine katılma yeteneklerini en üst seviyeye çıkarmalarını sağlayan stratejilerin belirlenmesinde ergoterapistler önemli rol oynarlar.

Yazar: Erg. Asel TURGUT